Η Καλαμωτή σήμερα

Η αλλοίωση του παλιού παραδοσιακού οικισμού (τσιμεντοστώσεις, σύγχρονα επιχρίσματα, αλουμινένια κουφώματα, προεκτάσεις και προσθήκες με τσιμέντο), η κατεδάφιση – δικαιολογημένη ή μη – αρκετών αντιπροσωπευτικών δειγμάτων της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής (ο μεγάλος «σκεπαστός» στο κάτω μέρος της πλατείας) και η επέκταση του χωριού προς νότο με την ανέγερση σύγχρονων τσιμεντένιων κατοικιών αποτελούν τα μορφολογικά γνωρίσματα της σημερινής οικιστικής κατάστασης της Καλαμωτής.

Πρέπει εδώ να τονισθεί ότι η επέμβαση στον αρχικό πολεοδομικό ιστό και οι αλλοιώσεις της γνήσιας μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής των κατοικιών έχει ιστορία ενός και πλέον αιώνα. Αλλωστε, όλα τα παλιά κτίσματα που πρόσκεινται στην τετράπλευρη περίμετρο του μεσαιωνικού χωριού έχουν μεταγενέστερη προέλευση. Οι ξυλοκατασκευές επίσης είναι σπάνιες και ξένες προς την τοπική παράδοση. Ευρεία χρήση των ξύλινων κεραμοσκεπών έγινε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, αν και υπάρχουν πληροφορίες για σπίτια με πυραμοειδή στέγη και κεραμίδια γενουατικής κατασκευής. Η στέγη αυτή ονομαζόταν τραβάκα, ήταν ξύλινη και καλυπτόταν με κεραμίδια ειδικής μορφής.

Η έλλειψη κάθε πρόνοιας για τη συντήρηση, αναπαλαίωση και προστασία του παραδοσιακού μέρους του χωριού, η ψυχολογία των χαλασμάτων και η τάση φυγής από τον κεντρικό πυρήνα, που έχουν καλλιεργηθεί, απειλούν άμεσα το γνήσιο αυτό μεσαιωνικό οικισμό της Νότιας Χίου. Ηδη το αρχικό τετράπλευρο σχήμα δύσκολα αναγνωρίζεται στις αεροφωτογραφίες και στα τοπογραφικά σχεδιαγράμματα. Ευτυχώς ο πολεοδομικός ιστός δείχνει να μην έχει αλλοιωθεί σημαντικά, αφήνοντας ακόμα ανεξίτηλα τα ιστορικά ίχνη, πάνω στα οποία ο σύγχρονος μελετητής μπορεί να σταθεί και να αναβιώσει τον παλιό οικισμό.
Το πρόβλημα που τίθεται ωμά και άτεγκτα δεν είναι η συνολική και συστηματική αναπαλαίωση του παλιού χωριού ούτε η αναβίωσή του με την επιστροφή των κατοίκων σ’ αυτό. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει, για πολλούς λόγους. Εκείνο όμως που άμεσα μπορεί και πρέπει να γίνει είναι να διατηρηθεί και να συντηρηθεί ό,τι απέμεινε από τη μεσαιωνική Καλαμωτή και που δεν είναι ούτε λίγο ούτε ασήμαντο.

Ας μην ξεχνάμε την απλή και αναντίρρητη αλήθεια, ότι καθετί από την πολύτιμη και αναντικατάστατη αυτή κληρονομιά που γκρεμίζεται, είτε από τη φυσική φθορά και το χρόνο είτε από ανθρώπινη αμέλεια και άγνοια, χάνεται οριστικά και αμετάκλητα, είναι αδύνατο να ξαναγίνει όπως ακριβώς ήταν. Και όποιος τόπος, μικρός ή μεγάλος, χάνει τις επαφές με τις ρίζες και την ιστορία του είναι καταδικασμένος να χάσει και την ταυτότητά του, μετατρεπόμενος βαθμιαία σ’ ένα σύνολο ανθρώπων χωρίς παρελθόν αλλά και χωρίς μέλλον.

Μέρος του χωριού έχει κριθεί διατηρητέο με την υπ’ αριθμ. 23049/928/4.3.86 απόφασή του ΥΧΟΠ. Με πρωτοβουλία της Κοινοτικής Αρχής και τη συμπαράσταση πολιτιστικών και άλλων φορέων, μπορεί να ξεκινήσει μια σταυροφορία, που να στοχεύει στη διάσωση του παλιού οικισμού και τη σύμμετρη δόμηση του νέου, βάσει του ήδη εγκεκριμένου σχεδίου και πάνω σε τέτοιες αρχές αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας και αισθητικής, που να συμβιβάζονται με την υπάρχουσα κληρονομιά.

Μια πλατιά ενημέρωση του κόσμου για την αξία και τη μοναδικότητα αυτών των κτισμάτων, η ευαισθητοποίηση αρμοδίων οργάνων της Πολιτείας (γιατί όχι και αντίστοιχων φορέων της ΕΟΚ), ο διαχωρισμός μεταξύ του τι πρέπει να κατεδαφισθεί και τι να μείνει και να αξιοποιηθεί, και η εξεύρεση των απαραίτητων κονδυλίων με ευνοϊκές δανειοδοτήσεις ή κρατικές επιχορηγήσεις αποτελούν σωστές ενέργειες, που μπορεί και πρέπει να γίνουν.

Μια Καλαμωτή με αναπαλαιωμένο, οργανωμένο σωστά και νοικοκυρεμένο το μεσαιωνικό τμήμα της και με μια επέκταση της σύγχρονης οικοδομικής δραστηριότητας, που να μην έρχεται σε κραυγαλέα αντίθεση με την υπάρχουσα πραγματικότητα, θα αποτελέσει, σε συνδυασμό με τη μαγευτική παραλία της Κώμης σοβαρό τουριστικό πόλο έλξης, καύχημα και προνόμιο του σύγχρονου Καλαμωτούση.