Πολεοδημική Οργάνωση

«Η πολεοδομία των μεσαιωνικών χωριών της Χίου έχει γίνει αντικείμενο πολλών μελετών. Το ερώτημα το οποίο τίθεται είναι αν για την ανέγερσή τους υπήρξε σχεδιασμός ή ένα γενικό πλαίσιο αρχών, που επιβλήθηκε από τους Ιουστινιάνι. Δυστυχώς τα έγγραφα που σώθηκαν δεν απαντούν στο ερώτημα, αντίθετα, πιστοποιούν την ανέγερση κεντρικών πύργων σε οικισμούς που ήδη υπάρχουν. Το γενικό όμως τετράπλευρο σχήμα, το αμυντικό σύστημα, η γενικευμένη εφαρμογή θόλων, που έδινε πυρασφάλεια, και κυρίως η ομοιογένεια της κατασκευής σ’ ένα συμπαγή ιστό μας πείθουν ότι δεν βρισκόμαστε σε οικισμούς που αναπτύχθηκαν δυναμικά, όπως στα Βορειόχωρα ή σε άλλα νησιά του Αιγαίου, αλλά σε δόμηση που πραγματοποιήθηκε με προωθημένη οργάνωση και πειθαρχία.»

«Το κλειστό τετράπλευρο σχήμα, το συνεχές και αδιάσπαστο αμυντικό τείχος που σχηματιζόνταν από τουςεξωτερικούς τοίχους των ακραίων κατοικιών, οι λίγοι και στενοί δρόμοι που καλύπτονταν κατά διαστήματα με εγκάρσια τόξα και καμάρες, οι μικρές διαστάσεις των ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων, η απουσία δένδρων και η συνεχής λιθόκτιστες προσόψεις κατοικιών αποτελούσαν τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της εξωτερικής εμφάνισης της παλαιάς Καλαμωτής, τα περισσότερα των οποίων γίνονται άμεσα αντιληπτά και από το σημερινό επισκέπτη της. Η γενική αρχή που πρυτάνευε ήταν η εξοικονόμηση χώρου. Εκτός από την κεντρική πλατεία του πύργου (αναφέρεται μια τέτοια κατασκευή στο εσωτερικό του χωριού) και τους στενούς δρόμους, όλος ο υπόλοιπος χώρος καλυπτόταν από σπίτια ή εκκλησίες.

Τόσο οι κεντρικοί όσο και οι μικρότεροι δρόμοι που διέσχιζαν το χωριό ήταν λιθόστρωτοι, ενώ στη μέση σχηματιζόταν αυλάκι για τη συγκέντρωση των νερών της βροχής. Τα νερά τελικά συγκεντρωνόταν στα αυλάκια των κεντρικών δρόμων έξω από τα τείχη.

Πάνω από τους δρόμους υπήρχαν δωμάτια σπιτιών που στηρίζονταν σε ημικυλινδρικούς θόλους. Πάνω επίσης από τους δρόμους υπήρχαν τόξα που αντιστήριζαν τους κυλινδρικούς θόλους των δωματίων, δεξιά και αριστερά, σαν γέφυρες, με τη μορφή εναέριων ή μετέωρων αντηρίδων. Τα δωμάτια των σπιτιών ενώνονταν με τις γέφυρες των τόξων αυτών και γινόταν έτσι εύκολο στους κατοίκους να μετακινηθούν από σπίτι σε σπίτι, σε περίπτωση κινδύνου του χωριού, αφού άλλοστε τα δώματα βρίσκονταν όλα στο ίδιο περίπου ύψος. Αυτό, σε συνδυασμό με το πυκνό και συνεχές σύστημα δόμησης, την κάποια ανεξαρτησία κατόψεων ισογείου και ορόφου και τη δημιουργία κατοικήσιμων χώρων πάνω από τους δρόμους, δημιουργούσε στην Καλαμωτή την εντύπωση της μεγακατασκευής, με τέλειο αποκορύφωμα τα Μεστά. Δηλαδή δεν υπήρχαν μεμονωμένα σπίτια αλλά ένα εννιαίο «κέλυφος», στο οποίο εντάσσονταν οι λειτουργίες των κατοικιών χωριστά, και όπου συνέβαιναν τρεις τελείως ανεξάρτητες οριζόντιες κινήσεις: στο επίπεδο των δρόμων, μέσα στα σπίτια και στο επίπεδο των δωμάτων.»